Over de kloof tussen burgers en de politiek zijn boekenkasten volgeschreven. Het komt er kortgezegd op neer dat burgers bar weinig vertrouwen hebben in de politiek en het gevoel hebben dat er niet naar hun geluisterd wordt. Daarnaast zien veel burgers politici als zakkenvullers of graaiers, die het algemeen belang totaal uit het oog hebben verloren.
Het toch al wankele vertrouwen tussen burgers en politiek heeft in de afgelopen weken weer keer op keer een gevoelig knauw gekregen na het bekend worden van diverse gevalen van corruptie in het openbaar bestuur. Zo moest de VVDer Jos van Rey eind oktober terugtreden als wethouder van Roermond, onder verdenking van het aannemen van smeergeld en het lekken uit de vertrouwenscommissie voor de benoeming van een nieuwe burgemeester.Ook in de provincie Noord-Holland speelt een omvangrijke corruptieaffaire, waarbij onder andere de VVD-gedeputeerde Ton Hooijmaijers het veld moest ruimen. Hij wordt ervan verdacht zijn contacten in de vastgoedsector te hebben bevoordeeld. Bovendien vertoonde hij 'buitensporig declaratiegedrag'(zonder bonnetjes), hetgeen door de toenmalig Commissaris van de Koningin Harry Borghouts (Groen Links) - zelf ook gestruikeld over een bonnetjesaffaire - werd toegestaan.
Al deze affaires roepen de vraag op hoe corrupt het Nederlandse openbaar bestuur eigenlijk is. Zijn we afgegeleden naar het niveau van een land als Italië of valt het misschien mee?
Ook over deze vraag is literatuur voorhanden, al is het niet veel als die over de kloof burgers/politiek.
In 2005 publiceerden bestuurskundige Leo Huberts (VU) en Hans Nelen, hoogleraar criminologie aan de Universiteit van Maastricht het boek Corruptie in het Nederlandse openbaar bestuur: omvang, aard en afdoening. Een van de uitkomsten van hun onderzoek was dat bij overheidsinstanties jaarlijks 130 interne onderzoeken worden verricht naar corruptie en dat gemiddeld 50 gevallen tot strafrechtelijk onderzoek leiden. Maar dit zijn lang niet alle gevallen, zo betoogt Nelen in het Haarlems Dagblad*: Veel gevallen worden aan het oog onttrokken doordat zij intern worden afgehandeld.
De overheid heeft wel maatregelen genomen tegen corruptie, aldus Nelen. Zo werd het Bureau Integriteit Nederlandse Gemeenten (Bing) opgericht, om integriteitsschendingen te onderrzoeken, maar dat gebeurt altijd achteraf.
Wil je corruptie voorkomen dan is volgens Nelen een verandering van de bestuurscultuur nodig. Wat daarbij opvalt is dat van bestuurders en ambtenaren wordt geëist dat zij ondernemend zijn en achter hun bureau vandaan komen. Maar die contacten met de vastgoedwereld mogen niet te innig worden. Als bestuurders zelf (of via hun partner) ook nog zakelijke belangen hebben, gaat het al gauw mis.
Ook de passiviteit van de omgeving vormt een probleem. Zowel Van Rey als Hooijmaijers zijn sterke, dominante persoonlijkheden, die geen tegenspraak dulden en zich met jaknikkers hebben omringd.De remedie moet dus gezocht worden in openheid, behoorlijk bestuur en een goede politieke controle.
Waar Huberts en Nelen aangeven dat de geconstateerde corruptiegevallen wellicht het topje van de ijsberg vormen, vinden de drie hoogleraren van Schoon Schip echter dat het in Noord-Holland wel meevalt. Zij wijzen Hooijmaijers aan als grootste rotte appel, beschrijven hoe ook oud-commissaris Borghouts, ex-gedeputeerden Moens (Groen Links) en Meijdam (VVD) over de schreef gingen en komen desondanks tot de slotsom dat 'het geen boevenbende [was] bij de provincie Noord-Holland'.
Het boek van Huberts en Nelen is te leen bij de Bushuisbibliotheek (onder nummer 88.10 080)
* Haarlems Dagblad 25-10-2012 en 2-11-2012
